Selamlar millet! Umarım üstte gördüğünüz Atatürk resmini siyaset yapıp konumu saptırmazsınız ve bundan sonra bu kurala uyarsınız :) Unutmayın; bu konu Güzel Türkçe'miz etkinliği için ve insanların hatası için açılmıştır. Bildiğiniz üzere ortaokul 5. sınıf veya üstünde bir sınıfta olan herhangi bir kişi kesinlikle -de eki hakkındaki kuralları Türkçe dersinde görmüştür.
Bu -de ekinin kullanım yerleri 2'ye ayrılır;
1- Bağlaç olan -de
2- Bulunma hal eki -de
Ülkemizde birçok kişi (veliler dahil) bu yazılış kurallarına uymuyor. Örnek verecek olursak:
"Alide bizimle gelecekmiş." cümlesinde bağlaç olsa bile birleşik yazılmış.
Şimdi bu kurallara değinelim.
1) Bağlaç Olan -De:
- Her zaman diğer kelimelerden ayrı yazılır. Cümleden çıkarıldığı zaman cümlenin anlamı bozulmaz. De bağlacının “e” ünlüsü önceki kelimenin son ünlüsüne uyum sağlayarak “da” şeklinde de kullanılabilir. De bağlacı yerine “dahi” veya “bile” kullanılabilir.
- Ek olan bir şey için anlamı bozmadan dahil olması durumunu belirtir. Örnek: "Sen de, ben de sinemaya gitmek istemiştik."
- Ya sözüyle birlikte kullanılan "da" ayrı yazılır: ya da
- Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz: "Ölüp te sizden kurtulsam."
- Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır: "Ali'de bizle geliyor mu?"
- Kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: "Mahalleli de bu duruma sinirli." - "Oğlu da bizimle geldi."
2) Bulunma Hal Eki:
- Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır. Çıkarıldığında kelimede anlam bozulur.
- Herhangi bir cismin herhangi bir yer, olay veya durumda bulunduğunu belirtir.
- Ünsüz benzeşmesine uyarak –da, -ta, -te şeklinde de kullanılır.
- Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir.
- Genellikle “kimde, nede, nerede” sorularına cevap vererek dolaylı tümleç olur.
Kaynakça: Türk Dil Kurumu Resmi Sitesi , Türkçe öğretmenim ve defterime aldığım notlar.
