Basmacı terimini çoğumuz duymuşuzdur.Özelliklede Enver Paşa'nın adının geçtiği yerlerde sıkça bahsedilen bir terimdir.Sözlük anlamı "Baskın yapan, hücum eden" manasına gelir.Bu terim,Çarlık Rusya'sı döneminde Türkmenistan,Başkırdistan,Çeçenistan,Kırım vb. yani kısaca Türkistan'da Çarlığa faaliyet gösteren çeteler için kullanılmıştır.Basmacılar halka dokunmaz,Rus memurları soyar,hazine mallarını yağmalar ve bu ganimetleri fakirlere dağıtırlardı.
1917 Bolşevik Devriminden sonra Türkistan'da faaliyet gösteren silahlı direniş kuvvetlerine Basmacı denilmesinin sebebi,bu kuruluşların başına geçenlerin bir kısmının devrimden önceki yıllarda Basmacılık(çeteler aracılığı ile) yapmış olmalarıdır.Ekim Devriminden önce Ruslara karşı silahlı mücadelede bulunan Türkistanlılar,kendilerini hiç bir zaman Rusların tanıttığı "haydut,çeteci,isyancı" anlamında kullandıkları, halklarına ve dünyaya böyle göstermek istedikleri tarzda Basmacı olarak tanıtmamışlar,"İslam Askerleri,Vatan Koruyucuları ve Türkistan Askerleri olarak göstermişlerdir.
Basmacı hareketlerinin tek amacı, "Türkistan Türkistanlılarındır" sloganından hareketle,Türkista'nı Ruslardan kurtarıp,İstiklaline kavuşturmaktı.
Basmacı Hareketi 1918 yılında Korbaşı Ergaş’ın öncülüğünde Hokand şehrinde(şuan Özbekistan sınırları içerisindedir.) başladı ve kısa zamanda Türkistan'ın diğer bölgelerine de yayıldı. Hokand’da üç gün içinde Ruslar tarafından 10.000’den fazla Türkistanlı şehit edildi.1918'de 40'tan fazla Korbaşının(Türkistanlı Liderler) öncülüğünde yapılan mücadelelerde ayaklanmalar Fergana(Özbekistan) vadisine yayıldı. Bu bölgede Ruslar ile birlikte hareket eden Ermeni Kuvvetleri 180 köyü ateşe verdiler ve yaklaşık 20.000 sivili şehit ettiler. 18 Ağustos 1919’da Rus orduları Türkistan cephesi kumandanlığına getirilen Devrim Komutanlarından Frunze’nin söylediği gibi Sovyetler’in amacı bütün Türkistan’ı işgal edip yeni kurulacak sosyalist devlete katmaktı. Basmacılar ile Kızıl Ordu(Devrim Ordusu) arasında çok kanlı ve şiddetli savaşlar oldu. Fergana vadisinde Mehmed Emin Beg, Hal Hoca ve Korbaşı Parpi gibi liderlerin emri altındaki Türkistanlılar zaman zaman Sovyet ordusuna büyük kayıplar verdirdiler ve mücadelelerini 1921’e kadar sürdürdüler; hatta bölgenin lideri Mehmed Emin Beg 1919’da geçici bir Fergana hükümeti kurduysa da 7 Mart 1920’de Sovyetlerin Baskısı nedeniyle teslim olmak zorunda kaldı. Yerine geçen Şîr Muhammed Beg de Sovyetler’e boyun eğmedi, 3 Mayıs 1920’de geçici bir Türkistan hükümeti kurarak komşu devletlerle ikili ilişkiler kurmaya çalıştı. Bu sırada 31 Mayıs’ta kardeşi Nur Muhammed’i Afganistan’a elçi olarak gönderdiyse de Kızıl Ordu Hîve Hanlığı’nı ve Buhara Emirliği’ni işgal etti. Sovyet Rusya’nın buralarda merkeze bağlı halk cumhuriyetleri kurdurmasına rağmen halk millî mücadeleye devam etti.Ancak Sovyet baskısı çok yüksekti.Türkistan kuvvetleri,Kızıl orduya doğru düzgün bir geri çekilme yaptıramıyordu.
Basmacı hareketleri Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip başa geçmesiyle daha da şiddetlendi. Onun Türkistan’daki millî mücadelelerin başkumandanı olmasından sonra Kızıl Ordu ciddi kayıplar vermeye başlamıştı.Sonunda 19 Nisan 1922'de barış talebinde bulunmak zorunda kaldılar.Ancak Enver Paşa "Barış Anlaştmasının ancak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra olabileceğini söyleyerek" bu talebi reddetti.Sonrasında yıllardır Türkistan'ı ele geçirmek için uğraşan ve Türkistandan çekilmek istemeyen Kızıl Ordu Kuvvetleri saldırıları şiddetlendirdiler.1922'de Kızıl Ordu'nun genel saldırıya geçmesinin ardından Basmacı Liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar ve Geçici Türkistan Hükumeti dağıldı. 4 Ağustos 1922’de Belçuvan’a(Tacikistan-Özbekistan) giren bir Sovyet birliğine karşı bizzat yakın muharebeye katılan Enver Paşa on bir Rus’u öldürdü, fakat karşı tarafın makineli tüfek ateşi altında kendisi de orada şehit oldu.
Enver Paşa'nın vefatının ardından hareket bitmedi.Genel olarak Kızıl Ordu'nun üstünlüğü ile devam etti.Basmacılara yardım eden Türkler hapishaneler atıldı.Böylece Basmacılığın birinci devri sona erdi(1923). 1924’te başlayan Basmacılığın ikinci devresinde Türkistan Kuvvetleri silah buldukça mücadeleye devam ettiler. Bu mücadeleler de 1935’e kadar sürdü ve bu tarihte Kızıl Ordu basmacılara kesin olarak son verdi.Maalesef başarılı olamayan bu harekette yüz binlerce Türk-Müslüman şehit edildi.Binlerce ev,cami,hastane gibi binalar tahrip edildi.Sonrada bazıları "Lenin Türkleri Severdi" algısını oluşturdu.Ne diyelim,Tarihini bilmeyen geleceğine yön veremez.
(Basmacı hareketini simgeleyen bayraklardan biri)
1917 Bolşevik Devriminden sonra Türkistan'da faaliyet gösteren silahlı direniş kuvvetlerine Basmacı denilmesinin sebebi,bu kuruluşların başına geçenlerin bir kısmının devrimden önceki yıllarda Basmacılık(çeteler aracılığı ile) yapmış olmalarıdır.Ekim Devriminden önce Ruslara karşı silahlı mücadelede bulunan Türkistanlılar,kendilerini hiç bir zaman Rusların tanıttığı "haydut,çeteci,isyancı" anlamında kullandıkları, halklarına ve dünyaya böyle göstermek istedikleri tarzda Basmacı olarak tanıtmamışlar,"İslam Askerleri,Vatan Koruyucuları ve Türkistan Askerleri olarak göstermişlerdir.
Basmacı hareketlerinin tek amacı, "Türkistan Türkistanlılarındır" sloganından hareketle,Türkista'nı Ruslardan kurtarıp,İstiklaline kavuşturmaktı.
Basmacı Hareketi 1918 yılında Korbaşı Ergaş’ın öncülüğünde Hokand şehrinde(şuan Özbekistan sınırları içerisindedir.) başladı ve kısa zamanda Türkistan'ın diğer bölgelerine de yayıldı. Hokand’da üç gün içinde Ruslar tarafından 10.000’den fazla Türkistanlı şehit edildi.1918'de 40'tan fazla Korbaşının(Türkistanlı Liderler) öncülüğünde yapılan mücadelelerde ayaklanmalar Fergana(Özbekistan) vadisine yayıldı. Bu bölgede Ruslar ile birlikte hareket eden Ermeni Kuvvetleri 180 köyü ateşe verdiler ve yaklaşık 20.000 sivili şehit ettiler. 18 Ağustos 1919’da Rus orduları Türkistan cephesi kumandanlığına getirilen Devrim Komutanlarından Frunze’nin söylediği gibi Sovyetler’in amacı bütün Türkistan’ı işgal edip yeni kurulacak sosyalist devlete katmaktı. Basmacılar ile Kızıl Ordu(Devrim Ordusu) arasında çok kanlı ve şiddetli savaşlar oldu. Fergana vadisinde Mehmed Emin Beg, Hal Hoca ve Korbaşı Parpi gibi liderlerin emri altındaki Türkistanlılar zaman zaman Sovyet ordusuna büyük kayıplar verdirdiler ve mücadelelerini 1921’e kadar sürdürdüler; hatta bölgenin lideri Mehmed Emin Beg 1919’da geçici bir Fergana hükümeti kurduysa da 7 Mart 1920’de Sovyetlerin Baskısı nedeniyle teslim olmak zorunda kaldı. Yerine geçen Şîr Muhammed Beg de Sovyetler’e boyun eğmedi, 3 Mayıs 1920’de geçici bir Türkistan hükümeti kurarak komşu devletlerle ikili ilişkiler kurmaya çalıştı. Bu sırada 31 Mayıs’ta kardeşi Nur Muhammed’i Afganistan’a elçi olarak gönderdiyse de Kızıl Ordu Hîve Hanlığı’nı ve Buhara Emirliği’ni işgal etti. Sovyet Rusya’nın buralarda merkeze bağlı halk cumhuriyetleri kurdurmasına rağmen halk millî mücadeleye devam etti.Ancak Sovyet baskısı çok yüksekti.Türkistan kuvvetleri,Kızıl orduya doğru düzgün bir geri çekilme yaptıramıyordu.
Basmacı hareketleri Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip başa geçmesiyle daha da şiddetlendi. Onun Türkistan’daki millî mücadelelerin başkumandanı olmasından sonra Kızıl Ordu ciddi kayıplar vermeye başlamıştı.Sonunda 19 Nisan 1922'de barış talebinde bulunmak zorunda kaldılar.Ancak Enver Paşa "Barış Anlaştmasının ancak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra olabileceğini söyleyerek" bu talebi reddetti.Sonrasında yıllardır Türkistan'ı ele geçirmek için uğraşan ve Türkistandan çekilmek istemeyen Kızıl Ordu Kuvvetleri saldırıları şiddetlendirdiler.1922'de Kızıl Ordu'nun genel saldırıya geçmesinin ardından Basmacı Liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar ve Geçici Türkistan Hükumeti dağıldı. 4 Ağustos 1922’de Belçuvan’a(Tacikistan-Özbekistan) giren bir Sovyet birliğine karşı bizzat yakın muharebeye katılan Enver Paşa on bir Rus’u öldürdü, fakat karşı tarafın makineli tüfek ateşi altında kendisi de orada şehit oldu.
Enver Paşa'nın vefatının ardından hareket bitmedi.Genel olarak Kızıl Ordu'nun üstünlüğü ile devam etti.Basmacılara yardım eden Türkler hapishaneler atıldı.Böylece Basmacılığın birinci devri sona erdi(1923). 1924’te başlayan Basmacılığın ikinci devresinde Türkistan Kuvvetleri silah buldukça mücadeleye devam ettiler. Bu mücadeleler de 1935’e kadar sürdü ve bu tarihte Kızıl Ordu basmacılara kesin olarak son verdi.Maalesef başarılı olamayan bu harekette yüz binlerce Türk-Müslüman şehit edildi.Binlerce ev,cami,hastane gibi binalar tahrip edildi.Sonrada bazıları "Lenin Türkleri Severdi" algısını oluşturdu.Ne diyelim,Tarihini bilmeyen geleceğine yön veremez.
